Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, bir on yedinci yüzyıl klasiği olarak hem zevkle okunabilecek bir
edebiyat eseri hem de tarih, dil, halkbilimi, sanat tarihi, topografya, dinler tarihi, tasavvuf tarihi ve yerel tarih araştırmacıları için kaynak niteliği taşır.
1.Cilt -
İstanbul Adlarını vermiş olsa bile birçoğunu bugün bilemediğimiz pek çok kaynaktan derlediği mitoloji ve tarih karışımı bilgilerden saray hayatına; pek çok ünlünün kişisel tarihinden şehrin gündelik hayatına; şehrin etrafını çevreleyen surlardan her türlü mimari esere; kapılardan tepelere ve iskelelere; savaş ve barışta şehrin ve ordunun ihtiyaçlarını karşılayan yüzlerce esnaftan bahçe ve mesirelere; padişahlardan her sınıftan yönetici, bilim adamı ve ilginç tiplere; devletçe düzenlenen şenliklerden çok özel meclislerde yaşanan eğlencelere varıncaya kadar akla gelebilecek her şey bu ciltte anlatılmıştır.
2.Cilt -
Bosna - Bolu - Trabzon - Erzurum - Azerbeycan - Kafkasya - Kırım - Girit İkinci cilt, İstanbul’dan Mudanya’ya deniz yoluyla gerçekleştirilen kısa fakat çok güzel hikâye edilmiş kısa bir yolculukla başlıyor. Bursa’dan sonra Bolu üzerinden Karadeniz kıyılarındaki Trabzon başta olmak üzere büyüklü küçüklü belli başlı şehirlere; Erzurum yoluyla İran’a, Kafkasya’ya, Kırım ve Girit’e uzanan savaşlar, iç çekişmeler ve özellikle Kafkas şehirleri ve halklarıyla ilgili çok ilginç tespitlerle dolu bir dönemin hikâyesi olan bu seyahat, Evliyâ Çelebi’nin fırtınalı hayatının da kesitlerini oluştuyor.
3.Cilt -
Konya - Kayseri- Antakya - Şam - Urfa - Maraş - Sivas - Gazze - Sofya - Edirne Evliya Çelebi, Seyahatname'sinin üçüncü cildinde Anadolu, Arabistan ve Rumeli üçgeninde yaptığı geziler, yaşadığı ilginç olaylar, anlatılmaya değer yerler, şaşılası ve tadına doyulmaz güzelliklerle örüyor kozasını. İki eski Türk payitahtı Konya ve Edirne bu cildin gözdesi gibi. Bu iki şehir için kaleme alınmış küçük birer monografi bu bölümler... 4.Cilt - Bağdad - Basra - Bitlis - Diyarbakır - Isfahan - Malatya - Mardin - Musul - Tebriz - Van Seyahatnâme serisinin belki de en renkli cildi bu olsa gerek. Hem çok yerler gezip görür, hem çok savaşlara katılır, hem de inanılması güç maceralar yaşar.
5.Cilt -
Akkirman - Belgrad - Gelibolu - Manastır - Özü - Saraybosna - Slovenya - Tokat - Üsküp Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme’sinin beşinci cildinde, doğu gezisini tamamlayıp batıya yönelir. Uzun süre kaldığı Bitlis’ten ayrılıp Tokat yoluyla İstanbul’a gelir. Şimdiye kadar bütün seyahatlerini paşalarla birlikte ve bazen de görevli olarak yapan seyyahımız, 51 yıl süren gezisi boyunca bir defa padişahın maiyetinde seyahate çıkmıştır. Bu da Sultan IV. Mehmed ile birlikte İstanbul’dan Kale-i Sultaniye’ye kadar devam eden seyahattir.
6. Cilt -
Erdel – İskenderiye – Podgoriçe – İştib – Lofça – Vidin – Sirem – Ösek – Peçoy – Budin - Üstürgon [Estergon] – Ciğerdelen – Hollanda – Macaristan – Öziçe – Taşlıca – Foça - Dobra – Venedik – Nova – Mostar – Segitvar – Zağreb – Kanije. Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme’sinin altıncı cildinde seyahatini tamamen Avrupa’da geçirmiştir. Elinizde bulunan bu altıncı cilt doğu Avrupa ve özellikle Macaristan tarihi açısından çok önemlidir. Konunun öneminin farkında olan Macarlar (Macar Encümen-i Dâniş’i), Osmanlı döneminde eski harflerle basılan altıncı cildin baskısına yardım etmişti. Evliyâ Çelebi’nin gezip dolaştığı pek çok ülkede olduğu gibi Macaristan’da da o gün mevcut olan kaleler, şehirler, kasabalar ve köylerden pek çoğu günümüze gelememiş ve tarihe karışmıştır. Bu açıdan da bakıldığında bu cildin önemi bir kez daha öne çıkar. Evliyâ Çelebi bu seyahat boyunca, hem savaşın heyecanını, hem yenilginin acısını ve hem de galibiyetin sevincini yaşamıştır. Bizzat katıldığı savaşlara ait anlattığı hikâyeler de tarihin bu yıllarına ışık tutacaktır.
7. Cilt -
Kanije – Eğri – Hatvan – Yanık – Viyana – Sonlok – Segedin – Çanad – Varat – Eflak-Boğdan – Bükreş – Ferahkirman – Moldova – Ukrayna – Gözlev – Balıklava – Kırım – Bahçesaray – Kefe – Çerkezistan – Kabartay – Tavustan – Dağıstan – Ejderhan – Kalmukistan – Saray – Kazan – Moskova – Azak - Azerbaycan Bu yedinci cilt Kırım, Kafkasya Kazan tarihi ile ilgili geniş bilgilere yer verir. Seyyahımız bu ciltte çok geniş yer tutan Avusturya seyahatinden sonra Karadeniz’in kuzeyine geçer. Bu bölgelere ait, özellikle gitmesi, görülmesi zor olan bölgelerin tarihine ait değerli bilgiler verir. Evliyâ Çelebi bu seyahat boyunca gezip görmüş, yabancı olduğu Avrupa kültürüne vakıf olmuş, kuzeyin soğuk şehirlerinde dolaşmış, tarihe karışmış uygarlıklara ait bugün ulaşılamayacak olan bilgileri bize aktarmıştır.
8. Cilt -
Batı Trakya – Dimetoka – Ferecik – Gümülcine – Kavala – Siroz – Selânik - Alasonya Kalesi - Tırhala Kalesi – Atina - Mora Yarımadası – Kefalonya – Anavarin – Moton - Koron Kalesi – Mizistre – Anapoli - Girit Adası – Hanya – Kandiye – Elbasan – Ohri – İştib – Tikveş – Usturumça – Hayrabolu – Tekirdağ Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme’sinin sekizinci cildinde Batı Trakya üzerinden Mora yarımadasına geçip Girit seferi için asker toplar, ardından Girit’e geçer. Girit’te 3 sene kaldıktan sonra Arnavutluk’a geçer, oradan Balkanlardan Tekirdağ’a gelir. Çok uzun süren ve Osmanlıya çok pahalıya mal olan Girit fethine katılıp bütün savaş sahnelerini bize anlatır. Evliyâ Çelebi bu seyahat boyunca kuzeyin soğuk ikliminden sıcak iklimlere inmiş, tarihe karışmış uygarlıklara ait bilgiler vermiş ve çok çetin geçen Girit savaşı safhalarını ayrıntılı olarak aktarmıştır.
9. Cilt -
Kütahya, Uşak, Manisa, İzmir, Ödemiş, Tire, Aydın, Muğla, Antalya, Karaman, Tarsus, Adana, Ayntab, Haleb, Şam, Sayda, Kudüs, Akka, Medine, Mekke Evliyâ Çelebi, Seyahatnâmesinin dokuzuncu cildinde, Anadolu’nun gezip görmediği yerlerini dolaşır. Batı ve Güney Anadolu’yu gezdikten sonra Suriye ve Filistin üzerinden yıllarca özlemini çektiği hac ibadetini yapmak üzere Hicaz’a gider. Mekke ve Medine’de gerçekleştirilen hac ibadetinin bütün usul ve şartlarını anlatır. Bu kutsal görevi yaptıktan sonra ömrünün son yıllarını geçirmek üzere Mısır’a döner.
Bu ciltte gezdiği yerler: Kütahya, Uşak, Manisa, İzmir, Ödemiş, Tire, Aydın, Muğla, Antalya, Karaman, Tarsus, Adana, Ayntab, Haleb, Şam, Sayda, Kudüs, Akka, Medine, Mekke. Evliyâ Çelebi bu seyahat boyunca, yarım bıraktığı Anadolu seyahatini tamamlamış, hayatı boyunca yanıp tutuştuğu o kutsal toprakları ziyaret edip hac emrini de yerine getir.